OBECNY PATRON

Stanisław Staszic (1755-1826) – ksiądz, publicysta, mąż stanu, uczony, filantrop. Urodził się w rodzinie pilskiego burmistrza. Zgodnie z życzeniem matki został księdzem: kształcił się w Wałczu i Poznaniu, gdzie kończył seminarium duchowne. Po zakończeniu krajowej edukacji za radą ojca wyjechał na dwa lata za granicę na uniwersytety niemieckie i do Francji. Po powrocie do kraju (1781) związał się na kilkanaście lat z rodziną kanclerza Andrzeja Zamoyskiego, zostając nauczycielem i wychowawcą jego synów. Osiadł na stałe w Zamościu, wszedł do grona profesorów Akademii Zamojskiej, uzyskując tytuł doktora obojga praw, na kilka lat objął probostwo w Turobinie. W domu Zamoyskiego napisał dwie ważne książki: „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego” (1787) i „Przestrogi dla Polski” (1790). W 1790 roku wraz z rodziną kanclerza udał się w trwającą dwa lata podróż do Austri i Włoch, skąd przywiózł pełen ciekawych uwag dziennik. Po upadku Polski mieszkał przez kilka lat w Wiedniu z Konstancją Zamoyska, wdową po kanclerzu i jej dziećmi. W 1797 roku wrócił do kraju, rozpoczynając kilkuletni okres wędrówek badawczych po ziemiach polskich i krajach ościennych (wiele razy był w Kieleckiem, Krakowskiem, na lubelszczyźnie, wielokrotnie zaglądał do Lwowa, zwiedzał Karpaty, Przedgórze, był na Węgrzech). Na przełomie 1804 i 1805 roku po raz drugi był w Paryżu, gdzie zapoznawał się z najnowszą literaturą z zakresu nauk o Ziemi. Następnie odbył kilkutygodniową wyprawę w Tatry, która była pierwszą próbą naukowej penetracji tych gór od strony Polski. Plonem tych prac było opisanie geologii ziem polskich w dziele „O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski” (1815). W 1802 roku Staszic osiadł na stałe w Warszawie, włączając się do prac powstałego dwa lata wcześniej Towarzystwa Przyjaciół Nauk, którego był później wieloletnim prezesem (1808-1826). Własnym kosztem wzniósł dla niego dwie kolejne siedziby, zainicjował i w znacznej mierze sfinansował wystawienie pomnika Mikołaja Kopernika, ofiarował Towarzystwu własną bibliotekę i zbiory przyrodnicze, inicjował i zachęcał do badań innych członków Towarzystwa, wzywając do „bycia narodowi użytecznym”. Utworzenie Księstwa Warszawskiego w 1807 roku otworzyło przed Staszicem drogę do urzędów publicznych, których jako mieszczanin w okresie Rzeczypospolitej szlacheckiej pełnić nie mógł. Wszedł zaraz do składu Izby Edukacyjnej, szybko awansował na referendarza w Radzie stanu, w 1810 roku był już radcą stanu; po utworzeniu Królestwa Polskiego wszedł jako radca stanu do komisji spraw wewnętrznych oraz komisji oświecenia, w 1824 roku został ministrem stanu. Zajmował się organizacją szkolnictwa, współtworzył m.in. Szkołę Akademiczno-Górniczą w Kielcach, Uniwersytet Warszawski, Szkołę Przygotowawczą do Instytutu Politechnicznego. Jednocześnie jako dyrektor Wydziału Przemysłu i Kunsztów w komisji spraw wewnętrznych inicjował i nadzorował produkcję kopalń i hut, budowę dróg, organizował Korpus Górniczy, wystawy rękodzieła i przemysłu. Staszic przez całe życie wiele pisał. „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego” i „Przestrogi dla Polski” należą do najważniejszych pozycji w publicystyce doby Sejmu Wielkiego. W 1807 roku, w momencie powstania Księstwa Warszawskiego, ogłosił rozprawkę „O statystyce Polski”, której dał podtytuł: „Krótki rzut wiadomości potrzebnych tym, którzy ten kraj chcą oswobodzić i tym, którzy chcą w nim rządzić”. Dwa lata później, przed pierwszym sejmem Księstwa warszawskiego ogłosił broszurę pt. „Do sejmu. Co się z nami stanie? Co nam we wszystkich działaniach na pierwszej uwadze mieć należy”. Z kolei w 1815 roku wraz z powstaniem Królestwa polskiego Staszic ogłosił „Myśli o równowadze politycznej w Europie”. Jednak największym dokonaniem literackim Staszica jest pisany przez blisko 30 lat wielki poemat historiozoficzny „Ród ludzki”, wierszowana panorama dziejów człowieks (1819-1820). Poza pracami oryginalnymi Staszic ogłosił drukiem kilka tłumaczeń: jego pierwszą publikacją był przekład „Religii” Racine’a oraz poematu Woltera „O zapadnieniu Lizbony” (1779), w okresie zamojskim przetłumaczył „Epoki natury” Buffona (1786) oraz utwory Thomasa i Floriana, w późniejszym okresie był jednym z tłumaczy „Historii bezrządu Polski” Rulhiera’a (1808), a jeszcze później wydał własny przekład „Iliady” Homera (1815). Swoje dobra ziemskie w Hrubieszowskiem przekazał mieszkańcom tych włości, tworząc Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie „wspólnego ratowania się w nieszczęściach” (1816), w testamencie zaś wszystko co posiadał przekazał na różne cele publiczne (m.in. znaczne kwoty zapisał szpitalom, na założenie domu zarobkowego, dla szkoły w Hrubieszowie, dla kliniki przy Uniwersytecie Warszawskim, dla Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych). Zmarł 20 stycznia 1826 roku. Pochowany jest przy kościele kamedułów na warszawskich Bielanach.